Lập đông là gì?

Lập đông (立冬 – rittou) là một trong 24 tiết khí của các lịch Nhật Bản, Trung Quốc, Việt Nam, Triều Tiên, mang ý nghĩa là “sự khởi đầu của mùa đông”. Chữ 「立」 (lập) trong ngôn ngữ Trung Quốc có nghĩa là “khởi đầu”. Lập đông thường bắt đầu vào khoảng ngày 7 hay 8 tháng 11 dương lịch, khi Mặt Trời ở kinh độ 225°.

24 tiết khí là gì?

24 tiết khí (二十四節気 – nijuushisekki) là một loại lịch được lập ra ở Trung Quốc từ thời cổ đại và được sử dụng ở Nhật Bản từ thời Heian (794 – 1185). Theo như hình bên dưới, một năm được chia thành 24 phần và mỗi phần mang một cái tên khác nhau.

24 tiết khí được phân chia dựa trên sự vận hành của mặt trời, trong đó, ngày dài nhất năm gọi là hạ chí (夏至 – geshi), ngày ngắn nhất năm là đông chí (冬至 – touji), còn những ngày có độ dài ngày và đêm bằng nhau là xuân phân (春分 – shunbun) và thu phân (秋分 – shuubun). Bốn ngày này là trung tâm của bốn mùa xuân, hạ, thu, đông, và là cơ sở để làm ra lịch.

Ngoài ra, mỗi tiết khí lại chia làm 3 hậu (候 – kou), tạo thành tổng cộng 72 hậu (七十二候 – shichijuunikou), mỗi hậu kéo dài khoảng 5 – 6 ngày. Tên của 72 hậu là một câu ngắn mô tả sự thay đổi của khí hậu và trạng thái của động thực vật theo thời gian, khiến chúng ta cảm nhận được sự thay đổi tinh tế của mùa. Ví dụ, hậu đầu tiên của năm là 「東風解凍」 (đọc là “Harukaze Koori wo Toku”), bắt đầu vào khoảng ngày 2 tháng 4, có nghĩa là “gió xuân làm tan băng”. Vào thời gian này, những cơn gió xuân bắt đầu làm tan lớp băng ở sông hồ.

*Bạn có biết chữ「気候」(kikou – khí hậu) trong tiếng Nhật được ghép bởi chữ「気」(khí) trong「節気」(tiết khí) và chữ「候」(hậu)?

Ngoài ra, lập đông bên cạnh ý nghĩa là ngày đầu tiên của mùa đông thì nó còn được dùng để chỉ khoảng thời gian bắt đầu mùa đông. Trong trường hợp này, lập đông là thời gian kéo dài từ khoảng ngày 7 tháng 11 đến ngày 21 tháng 11.

Lập đông năm 2021

Vì quỹ đạo của Trái Đất là hình elip chứ không phải là một hình tròn nên vận tốc di chuyển của Trái Đất trên quỹ đạo xung quanh Mặt Trời không phải là một hằng số. Do đó, khoảng cách tính theo thời gian giữa các tiết khí không phải là con số cố định. Thời điểm bắt đầu của mỗi tiết khí vào đầu ngày mà tiết khí đó bắt đầu cũng được làm tròn. Vì lý do đó, ngày lập đông có thể khác nhau tùy theo từng năm, và thông thường sẽ rơi vào ngày 7 hoặc 8 tháng 11 dương lịch. Năm nay, lập đông sẽ bắt đầu từ ngày 7 tháng 11 và kết thúc vào ngày 21 tháng 11.

Các loài hoa nở vào lập đông

Lập đông bao gồm ba hậu, mỗi hậu được đặc trưng bởi một loài hoa hoặc hiện tượng tự nhiên khác nhau.

山茶始開（Tsubaki Hajimete Hiraku): hậu đầu tiên, bắt đầu từ khoảng từ ngày 7 tháng 11. Đây là khoảng thời gian khi hoa trà mai Sazanka bắt đầu nở. Đây là loài hoa bản địa của Nhật Bản, dễ bị nhầm với hoa trà Tsubaki nhưng nở sớm hơn và cánh nhỏ hơn.

地始凍（Chi Hajimete Kooru): hậu thứ hai, bắt đầu vào khoảng ngày 12 tháng 11. Mặt đất sẽ bắt đầu đóng băng. Trời có sương vào buổi sáng, và ở một số nơi, bạn có thể nhìn thấy những cột băng.

金盞香（Kinsenka Saku): hậu thứ ba, bắt đầu vào khoảng ngày 17 tháng 11. Vào khoảng thời gian này, hoa thủy tiên nở rộ và tỏa hương thơm dịu. Đây là loài hoa được nhiều người ưa thích bởi hương thơm thanh tao và dễ trồng.

Ăn gì vào lập đông?

Các loại thực phẩm của mùa đông

Trong thời gian này, cơ thể sẽ rất dễ bị nhiễm bệnh do nhiệt độ chênh lệch. Vì vậy, bổ sung dinh dưỡng từ những loại thực phẩm của mùa đông và quản lý tốt thể trạng của mình là điều đặc biệt quan trọng. Một số loại nguyên liệu theo mùa thông dụng của mùa đông bao gồm:

Cá thu đao

Cá thu đao là món ăn của mùa thu, nhưng vì sản lượng đánh bắt cao từ 9 đến tháng 11, bạn có thể thưởng thức nó ngay cả trong mùa đông.

Bạch quả

Mùa của bạch quả cũng kéo dài từ tháng 9 đến tháng 11. Bạch quả đặc trưng bởi mùi hương độc đáo và vị đắng của nó, nhưng hãy cẩn thận đừng ăn quá nhiều.

Lê

Lê cũng là đại diện cho hương vị của mùa thu, nhưng là khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 11, giống như cá thu đao. Bạn nên ăn lê khi cổ họng và mũi của bị kích thích bởi không khí khô của mùa đông.

Quả hồng

Có nhiều loại hồng, một số loại có thể thu hoạch sớm hơn và một số loại có thể muộn hơn, nhưng nhìn chung thời vụ là từ tháng 9 đến tháng 11.

Táo

Thời gian thu hoạch của táo khác nhau tùy thuộc vào từng loại, nhưng loại táo theo mùa bắt đầu xuất hiện trong các cửa hàng vào khoảng lập đông. Nhìn chung, mùa của nó kéo dài từ tháng 11 đến tháng 1.

Khoai lang

Từ tháng 10 đến tháng 1 là mùa khoai lang.

Ngưu bàng

Mùa của ngưu bàng là từ tháng 11 đến tháng 12. Chúng thường được dùng cho các món hầm và osechi.

Yuzu

Yuzu vào mùa từ tháng 11 đến tháng 12.

Ngày Nabe và Ngày Arare – Osembei

Ngày 7 tháng 11 hàng năm là “Ngày Nabe” (鍋の日). Ngày này được Công ty TNHH Yamaki, một nhà sản xuất thực phẩm chuyên sản xuất các loại dashi và súp lập ra từ năm 2011, đã được chứng nhận và đăng ký bởi Hiệp hội Kỷ niệm Nhật Bản.

Ngoài ra, khi cái lạnh của mùa đông bắt đầu ùa về, với mong muốn “bạn có thể cùng gia đình tận hưởng những chiếc bánh gạo Arare và Sembei trong một căn phòng ấm áp”, kể từ năm 1985, Hiệp hội Công nghiệp Bánh gạo Quốc gia đã chỉ định ngày 7 tháng 11 hàng năm là “Ngày Arare/ Osembei” (あられ・おせんべいの日).

Cùng quây quần bên nồi lẩu nghi ngút khói trong những ngày gió lạnh ùa về và tráng miệng bằng những chiếc bánh gạo Arare và Sembei quả là lựa chọn hoàn hảo cho ngày lập đông phải không?